Yangınla mücadelede pompaların çalışma prensipleri

Yangınla mücadelede pompalarının çalışma prensipleri:

Yanma, oksijen, ısı ve yanıcı maddenin yeterli oranlarda bir araya gelmesiyle gerçekleşen, sonucunda ısı, ışık ve duman meydana gelen bir kimyasal olay olarak tanımlanır. Kimi zaman ısınmak, kimi zaman enerji elde etmek için kontrollü olarak yanmadan yararlanırız. Yangın ise istemediğimiz ve kontrolümüz dışı meydana gelen yanma olayıdır. Yangının sonuçları gerek maddi gerek manevi açıdan çok ağır hasarlara sebep olur. Yangın, dünyanın varoluşundan bu yana zaman zaman insanlığın karşısına çıkan en kötü felaketlerdendir. Ancak mühendislik bilimi bu felaketi önlemek için çözümler geliştirmiş, yol gösterici standartlar oluşturmuş ve çıkartılan kural ve yönetmeliklerle insanların yangından korunmaları için sistemler tasarlamıştır.

Binalarda yangınla mücadele kapsamında en yaygın uygulanan yöntemlerden birisi sulu söndürme sistemleridir. Bu tür sistemlerinin kalbi sayılan pompaların hatalı veya eksik ekipmanlarla kullanımı, tüm sistemin çalışmamasına neden olur. Bu nedenle yangın pompalarının seçiminde, montajında ve bakımında ne kadar çok dikkat edilirse yangın felaketinin karşımıza çıkma riski o kadar azaltılmış olur. Binalarda yangınla mücadele sistemlerini projelendirirken, yönetmeliklere azami duyarlılıkta uyulmalı ve bunu yapmak için sistem bileşenlerinin hangi amaçla kullanıldıklarını bilmeli veya konusunda uzman kişilere danışılmalıdır.

Türkiye genelini kapsayan binaların yangından korunmasına dair ilk yönetmeliğin 2000’li yılların başlarında yürürlüğe girmesiyle, yangınla mücadele sistemlerinde gerek ürün tasarımı gerekse tesisat projelendirmesi açısından ciddi gelişmeler kaydedilmiştir. Türk Standardları Enstitüsü de bu konuda 2007 yılında yangınla mücadelede sabit söndürme sistemleri ile ilgili bir standart yayınlamıştır. Bu standarda uygun sistemlerde kullanılacak yangınla mücadele hidroforlarının tasarım ve montajında uyulması gereken kriterler de tanımlanmıştır.


Yangınla mücadele pompalarının çalışma prensipleri

Yangınla mücadelede kullanılan pompalar, yangın esnasında tesisat dirençlerini yenerek daha önceden hesaplanmış su çıkış ağızlarındaki basıncı ve gerekli debiyi karşılayacak şekilde projelendirilir ve seçilirler. Yangın pompaları, temel olarak yağmurlama sistemleri yani sprinkler tesisatını, yangın dolaplarındaki hortum tesisatını ve itfaiye su alma ağızları dediğimiz hidrant tesisatlarını basınçlandırır. Yangın pompa sistemleri ana pompalar ve jokey pompadan oluşur. Ana pompalar mutlaka yedekli olarak projelendirilmelidir. Sistemde bir ana yangın pompası kullanılması halinde, aynı kapasitede yedek bir pompa da olması gerekir. Birden fazla pompa olması halinde, toplam kapasitenin en az %50’si yedeklenmek şartıyla, yeterli sayıda yedek pompa kullanılır. Örneğin 2 asıl 1 yedek pompanın olduğu bir sistemde, pompaların her biri sistem kapasitesinin %50’sini karşılayacak şekilde seçilebilir.


2 ve 3 pompalı yangınla mücadele pompalarının kapasite (debi) dağılımları.
Yangınla mücadele sistemlerinde kullanılan her bir pompayı ayrı kontrol panosu kumanda eder. Örneğin elektrikli, dizel ve jokey pompadan oluşan bir yangın hidrofor grubunda, 3 adet ayrı ve bağımsız pano bulunur. Tüm panolar yönetmeliklerde/standartlarda belirtilen kriterlere uygun olarak imal edilmelidir.

Yangınla mücadele sistemlerinde kullanılan pompalar elektrik motor tahrikli veya dizel motor tahrikli olabilir. Yangın esnasında elektrik hatlarının hasar görebileceği göz önünde bulundurularak, pompaların çalışmama riskini ortadan kaldırmak için yedek pompa olarak dizel motor tahrikli yangın pompası tavsiye edilir. Bunun yanı sıra asıl ve yedek pompaların tümü elektrik motor tahrikli olarak da seçilebilir. Yedek dizel motor tahrikli pompa kullanılmadığı takdirde pompaların enerji beslemesi güvenilir bir kaynaktan ve binanın genel elektrik beslemesinden bağımsız olarak sağlanması gerekir.

Yangın söndürme tesisatındaki sistem basıncı, yangın pompasına ait basınç şalterinden ayarlanan değerin altına düştüğünde pompa otomatik olarak çalışır. Basınç şalterinden gelen sinyal bilgisi kontrol panosuna iletilir. Böylece yangın pompası, gelen basınç bilgisine göre otomatik olarak çalışır ve pano ön yüzeyindeki durdurma anahtarı ile durdurulur. Yangın hidroforları aynı zamanda pano ön kapağında bulunan düğmeler ile de manuel olarak çalıştırılabilir.

Bir asıl, bir yedek, bir de jokey pompadan oluşan bir yangınla mücadele hidroforunda, basınç şalterleri üzerinden pompaların devreye girme sırası; ilk önce jokey pompa, sonra asıl ana yangın pompası ve sonrasında da yedek ana yangın pompası şeklinde ayarlanır. Genellikle pompaların devreye girme basınçları, aralarında 0,5 veya 1 bar basınç farkı olacak şekilde ayarlanır.

Binalarda yangın pompaları, diğer pompa sistemlerine kıyasla çok nadiren kullanılırlar, hatta çoğu zaman yıllarca hiç kullanılmazlar. Ancak hayati önemi tartışılamayacak kadar yüksektir. Bu nedenle yangınla mücadele pompalarının her daim çalışır vaziyette olduğundan emin olunmalıdır. Periyodik bakımlarının yanı sıra haftalık kontrollerinin de yapılması gerekmektedir. Örneğin her hafta başı ister otomatik kontrol sistemi ile ister manuel olarak çok kısa sürede de olsa birer kez çalıştırılmalı, pompaların tüm bileşenlerinin çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli ve herhangi bir aksaklık durumunda derhal müdahale edilmelidir.

Yangınla mücadele hidroforlarında sesli veya ışıklı alarm cihazı bulunur. Bu alarm cihazları, ana pompalar devreye girdiğinde veya herhangi bir arıza meydana geldiğinde sesli ve/veya ışıklı olarak binadaki görevli personeli uyarır. Bu nedenle alarm cihazları binalarda personelin 24 saat duyabileceği veya görebileceği yerlere konulmalıdır. Örneğin resepsiyon, teknik departman, güvenlik v.b.

Pompa dairesinde, ortam sıcaklığının belirli bir seviyede olmasına dikkat edilmelidir. Elektrik motorlarının kullanıldığı sistemlerde asgari +4 °C, dizel motorların kullanıldığı sistemlerde ise asgari +10 °C ortam sıcaklığı sağlanmalıdır.


2 elektrik motor tahrikli, 1 jokey pompadan oluşan yangın hidroforu


Yangınla mücadelede yangın hortumları ve itfaiye su alma vanaları, yangın pompaları tarafından basınçlandırılan önemli su çıkış ağızlarıdır.

TS EN 12845 standartına uygun yangınla mücadele hidroforları

Bu standart; CEN tarafından kabul edilen EN 12845 (2004) standardı esas alınarak TSE Mühendislik Hizmetleri İhtisas Grubunca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 10 Nisan 2007 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımlanmasına karar verilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS 9704 iptal edilmiştir.

TS EN 12845 standartı, Amerikan yangın sistemleri standartları ile birçok benzer noktada birleştiği gibi, farklılıklar da içermektedir. Ülkemizin Avrupa Birliği uyum süreci içerisinde, Türk Standardları Ensititüsü, hazırladığı birçok standart için Avrupa Birliği Standart Enstitüsü (CEN) ile işbirliği yapmaktadır. CEN Avrupa Birliği ülkelerinin standart enstitülerinden oluşan bir kurumdur (COMITE EUROPEEN DE NORMALISATATION).

TS EN 12845 standartının başlığı “Sabit Yangın Söndürme Sistemleri – Otomatik Sprinkler Sistemleri – Tasarım, Montaj ve Bakım” şeklindedir. Standart, hayat koruma önlemleriyle birlikte sprinkler sistemleri için belirli kuralları ve binalar ile endüstride kullanılan yangın önlemeye yönelik sabit sprinkler sistemlerinin tasarımı, montajı ve bakımı için gerekli kuralları ve tavsiyeleri kapsar.

Sprinkler sistemi dediğimiz otomatik yağmurlama yangın söndürme sistemlerinin temel ekipmanlarından biri olan yangınla mücadele pompaları da bu standart içerisinde 10. bölümde tanımlanmıştır. Bu standarda uygun sprinkler tesisatı için kullanılacak pompaların seçiminde uyulması zorunlu olan kriterler, standart içerisinde pompaların yapıları, kontrol elemanları, çoklu pompa düzenlemeleri, vana ve yardımcı ekipmanları, emme şartları gibi başlıklar halinde açıklanmıştır. Pompa sistemleri için bu standartta tanımlanan bazı tasarım kurallarına göz atalım.

TS EN 12845 standardına göre, sistemde kullanılan pompalar, pompa gövdesi ile tahrik mekanizması arasındaki bağlantının bağımsız olarak emme ve basma hattını etkilemeden ayrılabilmesine, böylelikle gerekli bakım/onarım kontrollerinin yapılmasına ve ihtiyaç halinde pompaların değiştirilmesine olanak sağlayacak şekilde olmalıdır. Yani pompalar bakım onarım durumlarında kolayca sökülüp takılabilecek şekilde kaplinden ayrılabilen tipte olmalıdır. Bu durumda blok tip pompalar bu standarda uymazlar. Pompa kararlı bir H(Q) eğrisine sahip olmalıdır. NPSH eğrisinde 16 m ‘ye veya maksimum basma yüksekliğine 11 m’nin ilave edilmesi ile çıkan değere denk gelen motor gücünü sistem karşılayabilmelidir

Pompa grupları yangından korunma dışında hiç bir amaç için kullanılmayan 60 dakikadan az olmayan bir yangın direncine sahip bir bölme içerisinde muhafaza edilmelidir. Pompaların çıkışlarına takılan redüksiyon borularının açıları 15°’yi geçmeyecek şekilde olmalıdır.

Pompa kapalı bir vanaya karşı çalıştırılıyorsa aşırı ısınmayı önlemek maksadıyla pompadan yeterli miktarda sürekli olarak su akışını sağlamak için düzenlemeler yapılmalıdır. Bu akış, sistemin hidrolik hesabında ve pompa seçiminde dikkate alınmalıdır.

Sistemdeki basınç 0,8 P’den (P: kapalı vana koşulundaki basınç) az olmayan bir değere düştüğünde, ilk ana yangın pompası otomatik olarak çalışmaya başlamalıdır. İki pompalı yangın hidroforu kullanılması durumda, ikinci pompa basıncın 0,6 P’den az olmayan bir değere düşmesinden önce çalışmalıdır. Pompa bir kez çalışmaya başlayınca, elle durduruluncaya kadar çalışmaya devam etmelidir.

Sprinkler tesisatında debiyi ölçebilmek için sürekli olarak debi ölçer bulunması gerekir. Bunun için uygun bir mekanik tasarım yapılmalıdır.


Tesisattaki debinin sürekli kontrolünü sağlamak amacıyla debi ölçer için tesisat çıkışı bırakılmalı veya mekanik bir tasarım yapılmalıdır.


Her pompa setini çalıştırmak için iki adet basınç anahtarı sağlanmalıdır. Basınç anahtarlarına uzanan borunun çapı en az 15 mm olmalıdır. Dizel motorları çalıştıracak güç beslemesi iki ayrı akü ile sağlanmalı ve bunlar başka amaç için kullanılmamalıdır


Tüm pompalar için 2 adet basınç şalteri gerekmektedir.


Ülkemizde yangından korunma ve önlem alma bilinci arttıkça, TS EN 12845 standardı gibi yangın söndürme sistem normları gün geçtikçe önemini artırmaktadır. Yangınla mücadele pompa sistemlerinin doğru seçimi için yangın hidroforlarının çalışma prensiplerini ve kullanım amaçlarını bilmek, sistem bileşenlerini tanımak, yönetmelik ve standartlarda belirtilen kurallara uymak çok önemlidir. Yangınla mücadele pompa sistemleri konusunda lider üretici firmalardan biri olan WILO, satış öncesi ve sonrası desteği, araştırma geliştirme çalışmaları ve tecrübesiyle ile müşterilerine kusursuz hizmet sunabilmek için sürekli çözümler üretmektedir.


Gökhan UZUNER
WILO Pompa Sistemleri A.Ş.
Eğitim Koordinatörü